ඩිජිටල් ෆිල්ම් ඇකඩමියෙ සතියෙ සිනමා සාකච්ඡුාව වෙනුවෙන් පැසොලිනිගෙ ‘සාලො’ පෙන්නුවා කියල මට මතක් කළේ භූපති. කලින් වතාවක් දෙකක් මේ පෝස්ටරය මගේ ඇහේ වැදුනත් නතර වෙලා බලන්න ඉස්පාසුවක් තිබුනෙ නෑ. ඇකඩමියෙන් මේ කරන චිත‍්‍රපටි ප‍්‍රදර්ශනය හා සංවාදය ගොඩක් හොඳ දෙයක්. ඒ වගේම උනන්දුවෙන් සහභාගි වෙන පිරිසක් ඒකට හැදුන එකත් හොඳ ලකුණක්.
ඒත් සාලො පෙන්නපු කතාව ඇහුන ගමන් මගේ ප‍්‍රශ්නය වුනෙ ‘මොන එකකට ඒක පෙන්නුවද?’ කියල.
භූපති ගොඩක් කැමති චිත‍්‍රපටියක් ඒක. ෆැසිස්ට්වාදය සේඩිසම් (පරපීඩකකාමය) සමග එකට තියාගෙන කරන දේශපාලනික භාවිතාව ගැන ත‍්‍රිල් එක සිනමාවට වඩා ඒකට හේතු වෙන්න ඇති කියල මට හිතුනත් භූපතිගෙ ප‍්‍රශ්නය වුනේ ‘ඇයි ඒක ආර්ට් නෙමෙයිද?’ කියන එක.
ඒක මට ආපහු හිතන්න බල කළා. මොකද්ද ආර්ට් කියන එකට නිර්වචනයක් අපිට හොයාගන්න බැරි වුණත් මොකද්ද ආර්ට් නොවෙන්නෙ කියන එක ඇතුලෙ අපිට ආර්ට් ගැන සිතීම පළල් කරන සංවාදයකට යන්න පුළුවන්. සාලො ෆිල්ම් එකට වුණත් ඒකෙ සැබෑ අර්ථයට වැඩි අර්ථයක් ලැබෙන්නෙ ( ඕවරේටඞ් අගය කිරීමක්) මේ සාකච්ඡුාව ඇතුලෙ. එහෙම නැතුව කෘතියක් ආර්ට්ද නැද්ද කියල අහන එක හිස් ප‍්‍රශ්නයක්. ආර්ට් හෝ ආර්ට් නොවන කෘතීන් කියල දෙයක් නෑ.
සාලො කියන්නෙ මට අනුව අත්වැරැද්දක්. ඒත් ඒ අත්වැරැුද්ද ඊට කලින් සිද්ද නොවූ නිසාම ඊට හිමිවෙච්ච තැනක් තියෙනවා. ඒක වඩාත්ම උත්සන්න කළේ පැසොලිනිගෙ මරණය. මේ මරණය ෆැසිස්ට්වාදීන් විසින් මේ චිත‍්‍රපටය නිසා කළ එකක් විදිහට කුමන්ත‍්‍රණ න්‍යාය හැඩගැසීම ඇතුලෙ සාලො දිහා ඕනවට වඩා ලොකු විදිහට බැලෙනවා.
පැසොලිනි කියන්නෙ විවෘතවම සමලිංගික ජීවිතයක් ගත කරපු කැරලිකාර චරිතයක්. එයාගෙ ලිංගික ජීවිතය ඇතුලෙ එයා ස්වපීඩකකාමියෙක්. එයාව ළ`ගින් ආශ‍්‍රය කරපු යාලූවො කියන්නෙ සමහර දවස්වල ?ට එයා තමන්ට කරගන්න වධදීම් ඇතුලෙ එයාව කලින්ම මැරෙන්න ඉඩ තිබුන කියල. ක‍්‍රම විරෝධී ජීවිතයක් ඇතුලෙ පැසොලිනි දිගටම අරගල කළා. සිනමාව කියන්නෙ එයාගෙ එක මාධ්‍යයක් විතරයි. එයාට ඇත්තටම ඕන වෙලා තිබුනෙ කවියෙක් වෙන්න.
එයා කොමියුනිස්ට්වාදියෙක්. ඒත් පිටුවහල් වුණු කොමියුනිස්ට්වාදියෙක්. නව යොවුන් වියේ ගැටවරයන්ට අතවර කිරීම හේතුවෙන් සහ ප‍්‍රසිද්ද ස්ථාන වල නිරුවත පෙන්නීම වගේ දේවල් නිසා කොමියුනිස්ට් පක්ෂයෙන් විතරක් නෙමෙයි කරමින් හිටපු ඉගැන්වීම් කටයුතු වලින් පවා පැසොලිනිව එලියට දානවා. එයා හැමදේටම විරුද්දව කැරළි ගහනවා. උදා විදිහට එක ශිෂ්‍ය අරගලයක් වෙලාවෙදි සියලූ බුද්ධිමතුන්, දේශපාලන ක‍්‍රියාකාරීන් ශිෂ්‍යයන් වෙනුවෙන් හිටගනිද්දි පැසොලිනි තනියම ශිෂ්‍යයන්ට තඩිබාන පොලිස්කාරයො වෙනුවෙන් හිටගන්නවා. පොලිසියට යන්නෙ හරිහැටි අධ්‍යාපනය ලබන්නවත් හැකියාවක් නොතිබුණු අය කියල ඔවුන් වඩාත් පීඩිත කොටස විදිහට පැසොලිනි දකිනවා. මේ රැුඩිකල් වීමේම ප‍්‍රතිඵලයක් විදිහටයි මං සාලො දකින්නෙ.
‘පැසොලිනිට තිබුණු ප‍්‍රශ්නය වුනේ එයාට එකපාර මාක්ස් හා ජීසස් කියන දෙන්නත් එක්කම සංසර්ගය කරගන්න ඕන වෙලා තිබුණු එක’
-ජොනතන් රොසන්බම්
මාර්කස් ඩි සාද්ගෙ දින 120ක ගුද සංසර්ගය (120 ඬේස් ඔෆ් සොඩොමි) කියන පොත මත පදනම් වෙලා, ඒක මුසොලිනිගේ කාලයට ගලපලා, ඩාන්ටේගේ ඩිවයින් කොමඩි එකේ සිව් රංග ආකෘතිය පාවිච්චි කරලා, බලයේ බිහිසුණු බව කොයිතරම් දුර යන්න පුළුවන්ද කියන ගැඹුරු දේශපාලනික ප‍්‍රකාශනයක් විදිහට සාලො කියවන්න පුළුවන්. ඒක තමයි ලෝකය පුරා මේක අමාරුවෙන් හෝ නැරඹිය යුතු විශිෂ්ට චිත‍්‍රපටියක් විදිහට දකින විචාරකයො ගොඩක් පෙනී ඉන්න තැන.
ඒත් සාද්ව එහෙම ෆැසිස්ට්වාදය එක්ක ගලපන්න පුළුවන්ද? සාද්ගේ ලිඛිතය ෆැසිසිට්වාදී පසුබිමක් ඇතුලෙ රූපයට නගන්න පුළුවන්ද? ආවේගය ඇතුලෙ පැසොලිනිට අතපහු වෙන්නෙ මේ සිතා බැලීම.
රෝලන්ඞ් බාත් මේ කාරණය ගොඩක් ලස්සනට පැහැදිලි කරනවා. අන්තිමට සාද්ගෙවත් ෆැසිස්ට්වාදයේවත් නොවෙන තැනක මේ ආතක්පාතක් නැති නිර්මාණය නතර වෙනවා. පැසොලිනිගෙ අතින් සාද්ගේ විෂය සහ ෆැසිස්ට්වාදයේ විෂය කියන දෙකම විකෘති වෙනවා කියල බාත් පැහැදිලි කරනවා. ඒක නිසාම දේශපාලනමය වශයෙන් හෝ සැඩිස්මය වශයෙන් හෝ සාලො සමග එකගවෙන්න බැරි වීම අතිශය සාධාරණයි කියල එයා කියනවා.
එක පැත්තකින් ෆැසිස්ට්වාදය හෝ සේඩිසම් කියන අමු කතිකාව සහ අනෙක් පැත්තෙන් පරණ ගුහා චිත‍්‍රයක් තරමට පිරිමැදුනු ලිඛිතයක් අතර පැසොලිනිගෙ සාලො අනාථ වෙනවා කියලයි බාත්ගෙ අදහස. ඒක කිසිවිටෙක සංකේතයක් හෝ රූපකයක් වෙන්නෙ නෑ කියල එයා කියනවා.
‘සාලො චිත‍්‍රපටියෙ ප‍්‍රබලත්වයට බෙහෙවින්ම සාද් විසින් ලියන ලද ලිඛිතය ඉවහල් වන අතරම, සාද්ගේ විස්තර එකින් එක රූපයට නගමින් පැසොලිනි විසින් එම ලිඛිතය සහ මෑත කාලීන දේශපාලන කතිකාවන් තුවක්කුවක් දික් කරලා බලහත්කාරෙන් කරන ලද මංගල්‍යයක් මෙන් ගලපන ලද නමුදු….’
(කියල රොසන්බම් බාත්ගෙ පැහැදිලි කිරීම නැවත කියවනවා)
සාලො කියන්නෙ මාස්ටර්පීස් එකක් කියන මතයට කොහොමත් වැඩි ඉඩක් තියෙන නිසාම ඊට විකල්ප අදහස් වලට තියෙන කුඩා හෝ ඉඩ වඩාත් වැදගත්. සාලො කියන්නෙ මාස්ටර්පීස් එකක්ද නැත්තං පරණ පුරුදු සූරාකෑමමද කියල ඉන්ටර්නෙට් එකේ සංවාදයක් තිබුණ. එතනදි කෙනෙක් කියල තිබුනෙ,
‘මේ චිත‍්‍රපටිය ඉතිහාසය ගැන තියෙන කුතුහලය කියන කාරණයෙන් ගැලෙව්වොත් ඇත්තටම මොකක්ද ඉතුරු වෙන්නෙ? චිත‍්‍රපටියට කලින් අකුරු වලින් කියන ඉතිහාස පසුබිම හෝ සාද්ගේ පොත ගැන තියෙන යම් දැනුමක් ආදී චිත‍්‍රපටියට බාහිර කාරණා බැහැර කලොත් සාලෝ කියන්නෙ ප්ලොට් එකක් නැති, චරිත ගොඩනැංවීමක් නැති හිස්තැනක් විතරයි.
මේ චිත‍්‍රපටියෙන් පරිභෝජනවාදය සහ ෆැසිස්ට්වාදය අතර සම්බන්ධයක් ගේන්න හදනවා නම් ඒක සම්පූර්ණයෙන්ම ෆේල්. හරිහමන් සංදර්භයක් නැතුව රූපකයකට වැඩ කරන්න බැරි වෙනවා. සාලො තියෙන්නෙ සීල් කරපු පරිසරයක. ඒකෙ අපි දකින්නෙ අධ්‍යක්‍ෂවරයාගෙ පරපීඩකකාමය විතරයි. ඒ අතරෙ එයා සිනමා උපක‍්‍රම පාවිච්චි කරනවා මේක බලන් ඉඳීම නිසා අපිත් වැරදිකාරයො කියන හැ`ගීම ඇති කරන්න’
ඊට අමතරව ‘මාස්ටර්පීස් ඔෆ් ෂිට්’ සහ ‘මාස්ටර්ප්ලොයිටේෂන්’ වගේ හැඳින්වීම් පවා සාලො ගැන මතුවෙලා තිබුන. ඒ කොහොම වුණත් සිනමා කෘතියක් නරඹද්දි මට පුද්ගලිකව අධ්‍යක්‍ෂවරයා ප‍්‍රතික්‍ෂේප වෙන තැනක් තමයි එයා මාව (නරඹන්නාව) ටෙස්ට් කරන්න එන එක. සාලො උවමනාවෙන්ම අපි තුල ජුගුප්සාව ඇති කරන්න ද`ගළන හැටි මට අනුව ළාමකයි. ඒක සිනමා පර්යේෂණයකට සහභාගි වීමක් මිස කෘතියක් නැරඹීම හෝ රස විඳීමක් නෙමෙයි.
‘ඒක මොකට පෙන්නුවද ?’ කියල මට කියවුනේ තවත් අදහසක් හින්ද. සාලෝ වගේ චිත‍්‍රපටියක් ප‍්‍රදර්ශනය කරලා ඒක මාරයි, පිස්සු හැදෙනවා වගේ කතා ගොඩක් කිව්වම ඊළගට පොකුරු පිටින් හැදෙන්න පටන් ගන්න ෂෝර්ට් ෆිල්ම් සහ සමහර විට ෆීචර්ස් ගැන මතක් වෙලා ඇග හිරි වැටුන හින්ද. තේරුමක් නැතුව ස්වයං වින්දනයේ් යෙදෙන තරුණයන්ගෙන්, සමහර විට මළපහ කරන ගෑනු මිනිස්සුන්ගෙන් පවා ඒවා පිරිලා යන්න ඉඩ තියෙනවා.
සාලෝ චිත‍්‍රපටියක් විදිහට රස විඳින්න නම් අවශ්‍ය වෙන දැනුම් උපකරණ කීපයක් තියෙනවා. එකක් මාර්කස් ඩි සාද් සහ එයාගෙ සාහිත්‍යය ගැන දැනුම. ඩාන්ටේගේ නාට්‍ය ගැන අල්ප හෝ දැනුම. ඊට අමතරම ෆැසිස්ට්වාදය, මුසෝලිනී ආදී දේශපාලන ඉතිහාස දැනුම. වෙන්න බොහෝ විට ඉඩ තියෙන විදිහටම මේ දැනුමෙන් තොරව ලාංකේය මනසෙ සාලෝ මොකක් විදිහට වැඩ කරයිද ?
අනිත් අතට පැසොලිනිව මාරයි කියල ගන්න ලංකාවේ දැනුවත්තු කවදාවත් සාද්ව එතනට ගන්නෙ නැති එක පුදුමයි බලන් ඉන්න. සාද්ගේ සාහිත්‍යය හෝ දර්ශනය ගැන කතා කරන කිසි සංවාදයක් මට මෙතුවක් මුනගැහිලා නෑ. ඒ මදිවට එක පොතක්වත් මේ වෙනකල් පරිවර්තනය වෙලා නෑ. එතකොට 120ක ගුද සංසර්ගය ගැන පැසොලිනි වර්ෂන් එක මාර වෙන්නත් සාද්ව උවමනාවෙන්ම අමතක වෙන්නත් බලපාන සමාජ අවිඥාණය මොකක්ද? ඒකෙ ළාවට සිංහල බෞද්දකමක් වගේ එකක් නැද්ද?
සාද් කියන්නෙ ප‍්‍රංශ විප්ලවය කාලෙ හිටපු ලේඛකයෙක්, දාර්ශනිකයෙක්, විප්ලවවාදියෙක්. වැඩියෙන්ම වැදගත් වෙන්නෙ එයා ලිබර්ටයින් කෙනෙක් (නිදහස්කාමියෙක්) වීම. ලිබර්ටයින් කියන එකේ අදහස සමාජ සම්මතයන් හෝ සීමාවන් නොතකන, තමන්ගේ ආශාවට සදාචාරය බාධාවක් විදිහට නොගන්නා නිදහස් මිනිහෙක් කියන එක. සාද් මේ නිදහස ඇතුලෙ ෆැන්ටසි නිර්මාණය කළා. සේඩිස්ම් කියන්නෙ එයාගෙ අග‍්‍රගන්‍ය නිර්මාණය. ඒ ෆැන්ටසි ඇතුලෙ ශිෂ්ට මිනිහාට කවදාවත් ස්පර්ශ කරන්න බැරි ගැඹුරු අඳුරු ඉම්වලට අතපොවන්න සාද්ට පුළුවන් වුණා.
දවස් 120ක ගුද සංසර්ගයෙ තියෙන්නෙත් සල්ලිකාර නිදහස්කාමියො හතර දෙනෙක් තමන්ගේ අඳුරු ආශාවන් සංතර්පනය කරන්න ගැටවර තරුණ තරුණියන් පිරිසක් මන්දිරයක සිර කරගෙන වද/ තෘප්තීන් ලබා දෙන කතාවක්.
මේ කතාව සාද් ලියන්නෙ බැස්ටීලයේ හිරගෙදර ඉඳන්. පොඩි පොඩි කොල කෑලි එකතු කරලා අලවගත්ත රෝලක එයා මේක ලියනවා. ප‍්‍රංශ විප්ලවය වෙලාවෙදි බැස්ටීලයට පහර දෙනකොට තමන්ගේ නිර්මාණය සදහටම නැති වෙලා යන්න ඇති කියල සාද් හිතනවා. ඒත් මේ කතා රෝල ඉතුරු වෙනවා.
1785 දි ලියන මේ කතාව පළවෙනි වතාවට ප‍්‍රකාශයට පත්වෙන්නෙ 1904දි. ඒ ඉවාන් බ්ලොච් කියන බර්ලින් මනෝ වෛද්‍යවරයෙක් අතින්. තමන්ට විය හැකි අපවාදෙට බයෙන් එයත් මේක පළකරන්නෙ බොරු නමකින්.
මේ විදිහෙ ඉතිහාසයක් තියෙන ලේඛනයක් තමයි පැසොලිනී අතින් තමන්ගෙ දේශපාලනය වෙනුවෙන් විකෘති වෙන්නෙ. පැසොලිනිගේ අබිරහස් මරණයත් එක්ක මේ විකෘතිය ප‍්‍රකෘතියට වඩා ලොකු වෙනවා.
පැසොලිනිගෙ මරණය ගැන දැනගන්නෙ එයා ලිංගික කටයුත්තක් සඳහා මිළට ගත් අවුරුදු 17ක කොල්ලා විසින් එයාගෙ ඇල්ෆා රෝමියෝ රථය අධිවේගයෙන් පදවාගෙන යාම හේතු කොටගෙන නතර කිරීමක් හින්ද. තමන්ගේ පස්ස පැත්තට ලී රිටක් ඇතුල්කරන්න යාමේදී ඇතිවෙච්ච ගැටුමක් හින්ද තමන් පැසොලිනීව යටකරලා මැරුවා කියල එයා කියනවා. ඒත් නැවත ඊට කාලෙකට පස්සෙ ඒක තමන්ට ඇතිවෙලා තිබුණු තර්ජන නිසා කියපු බොරුවක් කියල ඉල්ලා අස් කර ගන්නවා.
පැසොලිනී විසින් නිර්මාණය කරමින් තිබුණු චිත‍්‍රපටය තමන්ට කෙලින්ම පහර දෙන්න හදපු එකක් කියලයි ෆැසිස්ට්වාදීන් සැක කරන්නෙ. ඒක මේ විදිහෙ ඇබ්ස්ට‍්‍රෑක්ට් වැඩක් කියල ඔවුන් දැනගත්තා නම් මේ මිනීමැරුම සිද්ද නොවෙන්න තිබුණ.
මේ චිත‍්‍රපටයෙ ර`ගපාපු ඇතැම් නළුවන්ට පසුව ඒ ගැන ඇතිවුණු අවුල නිසා චිත‍්‍රපටය මග නවතිනු පිනිස පැසොලිනීව මරා දැම්මා කියලත් කතා යනවා. කොහොම වුණත් පැසොලිනිගේ මරණයේ සෙවනැල්ල තමයි සාලෝ මේ තරම් ගැඹුරු කරන්නෙ.
පැසොලිනිව කොහෙත්ම අවතක්සේරු කරනවා නෙමෙයි. ආවේගකාරී විරෝධාකල්පික බව ඇතුලෙ එයාට දැක්මක් තිබුණ.
”මම දකිනවා සුන්දර බුද්දිමතුන්, සමාජ විද්‍යාඥයින්, මාධ්‍යවේදීන් සහ විශේෂඥයින්, ඉතාම හොඳ අරමුණු ඇතුව ඉන්නවා. යම් දෙයක් මෙතන වෙනවා නම් ඒ ගොල්ලො ඔලූව හරවන්නෙ අනිත් පැත්තට. මං කියන්නෙ ෆැසිස්ට්වාදයක් නෑ කියල නෙමෙයි. ඒත් අපි කඳුකරයෙ ඉඳිද්දි මට මුහුද ගැන කතා අහන්න ඕන නෑ. මේක වෙනස් කලාපයක්. මෙතන තියෙන්නෙ මරා දැමීමේ ආශාව. මේ ආශාව විසින් අපි පව්කාර සහෝදරයන් වගේ පව්කාර සමාජ පද්ධතියෙ පව්කාර වැරැුද්දක් එක්ක ගැට ගැහෙනවා. මාත් කැමතියි කළු බැටළුවා පැත්තකට කරලා සංසුන්ව ඉන්න. ඒත් මට හැමදේම පේනවා…. …. අපි දන්නෙ නෑ අපිව මරන්න කවුරු සැලසුම් කරනවද කියල. අපි හැමෝම ඉන්නෙ අනතුරක”
විශේෂයෙන්ම මරණයට ආසන්නව පැසොලිනී එක්ක කරන සම්මුඛ සාකච්ඡුාව හරියට එයා මරණය ගැන කල්ඇතුව දැනගෙන හිටියා වගේ. ඒත් කිසි දෙයක් අධිතක්සේරු වීමෙන් කිසි වැඩක් සිද්ද වෙන්නෙ නෑ.
වෙන්න ඕන හැමදේම වඩා විවෘත වෙන එක. සංවාද වෙන එක.
චින්තන ධර්මදාස
